Giữa vô vàn cái tên tiêu biểu về chủ đề chiến tranh, những con người cùng khổ, đại diện cho cái nghèo, cái đói và cả những cao quý nhất ở tâm hồn con người, “Áo lụa Hà Đông” nổi bật lên như một tiếng đàn cò réo rắt đượm buồn, khắc khoải và da diết.
Lấy bối cảnh năm 1954, bộ phim chủ yếu xoay quanh đôi vợ chồng Gù và Dần, vì chiến tranh loạn lạc mà phải di dân từ Bắc vào Nam với mong muốn tìm được nơi an cư lạc nghiệp. Nhưng họ đành dừng chân ở Hội An khi Dần hạ sinh con gái đầu lòng, từ đó mảnh đất này chứng kiến hết thảy khổ đau bi kịch của những mảnh đời lam lũ.
Như những motip chiến tranh quen thuộc, “Áo lụa Hà Đông” khắc họa những tháng ngày lầm than của Dần và Gù giữa bom đạn khói lửa, cố gắng vẫy vùng đấu tranh cho cái ăn cái mặc. Cảm giác bế tắc ngột ngạt bao phủ không khí phim, như thể các nhân vật không còn cách nào thoát khỏi cảnh “bán mặt cho đất, bán lưng cho trời”. Cái đói khổ là gông cùm đeo bám lấy cuộc đời họ, vì khói đen mịt mùng mà trở nên rõ nét hơn. Khi nghe con gái nói về yêu cầu của trường, Dần đã lúng túng. Nhà nghèo, bữa ăn còn lo không nổi, lấy đâu ra tiền cho một chiếc áo dài. Quá túng quẫn, Dần đành nhắm mắt đưa chân bước qua lằn ranh giữa lòng tự tôn và con chữ cho con, đi làm vú nuôi cho một lão già ốm yếu hom hem. Người mẹ chấp nhận cởi áo để con có áo mặc. Mưa rơi đạn lạc đã đẩy người dân tới rìa vực đạo đức, nơi họ chẳng thể làm gì hơn ngoài bán rẻ mọi thứ họ có để đổi lấy vài đồng bạc lẻ.
Nhưng số phận của kẻ nghèo đói nào được yên ổn. Cái tát của Gù là cái tát của xã hội, của những định kiến và chuẩn mực lên Dần, như một lời khẳng định rằng thân thể cô đã không còn trong sạch, “một lòng một dạ” với chồng với con. Khói lửa chiến tranh cùng vũng lầy đói khổ đã nhuốm bẩn cơ thể Dần, ép cô phải bán chút tự trọng cuối cùng của người phụ nữ để đổi lấy chiếc áo dài trắng cho con mặc tới trường. Nhưng dù có thế nào, tấm lòng người đàn bà vẫn hướng về gia đình. Dẫu bên ngoài đã ám mùi khói đen, Dần vẫn là hình ảnh tiêu biểu cho người phụ nữ Việt Nam chịu thương chịu khó, hết mực hy sinh vì chồng con.
Không chỉ thế, hình ảnh chiếc áo lụa trắng cũng đã trở thành một biểu tượng về tâm hồn của các thế hệ phụ nữ Việt Nam. Nó theo Gù từ lúc mới sinh, là minh chứng cho tình yêu lứa đôi nồng nhiệt của Gù và Dần, rồi theo bước hai đứa con tới trường, bồi đắp một tương lai tươi sáng hơn cho những đứa trẻ. Chiếc áo dài đã dính mực đen, nhuốm máu người con gái trẻ, bị vùi trong đống đổ nát nhưng những gì nó bao bọc vẫn còn vẹn nguyên. Chính vì lẽ đó mà cảnh con gái thứ của Dần treo chiếc áo lên cành cây, hòa vào dòng người về phía trước, chiếc áo lụa bay phấp phới dưới bầu trời xám xịt và tiếng máy bay ầm ầm trở thành một hình tượng thắp lên hy vọng về hoà bình “đẹp như con”.
“Áo lụa Hà Đông” đã gặt hái được nhiều thành công đáng kể trong lịch sử điện ảnh Việt Nam cũng như trong lòng người xem. Chiến tranh có thể vùi dập họ trong đống bùn đen, nhưng nó chẳng thể đánh đổ những điều cốt lõi ở sâu thẳm bên trong những con người tuyệt đẹp ấy.
Quỳnh Trang
Komentáře