Có thể nói rằng, Apocalypse Now (1979) của đạo diễn Francis Ford Coppola là một trong những bộ phim hay nhất về chiến tranh từng được làm ra. Qua bộ phim, người xem đã có được một cái nhìn rõ ràng hơn về bản chất của chiến tranh cũng như những tai hoạ mà nó kéo theo. Đây không chỉ là một câu chuyện về sự kinh hoàng của chiến tranh, mà nó còn là một cuộc hành trình đi sâu vào trong tâm trí con người, khám phá những góc khuất tối tăm nhất được khơi dậy bởi chiến tranh.
Apocalypse Now được dựa trên cuốn tiểu thuyết Heart of Darkness (Joseph Conrad), kể về cuộc hành trình thực thi nhiệm vụ ám sát Kurtz - một vị Đại Tá vô cùng tài năng trong quân đội Mĩ nhưng đã hoá điên của Đại uý Benjamin Willard - một người lính từng trải và giàu kinh nghiệm. Việc Kurtz, một người xuất chúng, làm việc hiệu quả, đánh đâu thắng đấy, mất kiểm soát đến mức bị khai trừ khỏi quân đội Mĩ là một điều gây tò mò rất lớn cho Willard. Vậy nên, đây không chỉ là một nhiệm vụ, mà còn là một hành trình khám phá bản thân cho chính Willard. Đi sâu vào trong rừng, anh như được trải nghiệm lại cuộc hành trình của Kurtz, được chứng kiến những điều kinh hoàng đem đến bởi một cuộc chiến vô nghĩa. Và đến khi gặp được Kurtz, tất cả những gì anh đã từng biết về con người mình đã bị thay đổi hoàn toàn.
Có thể nói rằng, trọng tâm của Apocalypse Now không nằm ở chuỗi sự kiện diễn ra trong phim, mà thứ thực sự quan trọng chính là những phép ẩn dụ tinh tế. Cuộc hành trình ngược dòng sông không chỉ là một phần trong nhiệm vụ mật của Willard mà nó còn là một phép ẩn dụ cho chiến tranh, những điều kinh hoàng và sự mất đi nhân tính của con người khi ở trong hoàn cảnh như vậy. Những người lính Mĩ, dần dần nhận ra họ đang chiến đấu vì “không gì cả". Họ dường như mất đi đạo đức, trở nên loạn thần khi chứng kiến những cảnh tượng khủng khiếp trong chiến tranh, họ trở nên lãnh cảm, lạc lối và mất đi đức tin. Trong chuyến đi của mình, Willard đã gặp những người như vậy, những người đã đi quá giới hạn chịu đựng, trở nên suy đồi và bị huỷ hoại, cuối cùng chỉ còn lại là một cái vỏ không hồn. Đó chính là những nạn nhân của chiến tranh.
Willard cũng đã chứng kiến sự kinh hoàng ấy, nhưng anh vẫn giữ được nhân tính của mình. Anh trút nỗi đau vào những chén rượu, ở đầu phim, ta còn thấy anh hoàn toàn suy nhược thần kinh trong phòng khách sạn, nhưng anh vẫn đang “sống", vẫn còn là “con người". Nhưng những người anh gặp trong chuyến đi của mình, họ đã mất đi tính người. Anh gặp những người lính đang chiến đấu với một đoàn quân mà họ còn chẳng nhìn thấy trong đêm. Họ chẳng biết ai là người ra lệnh, chẳng biết họ đang chiến đấu cho cái gì. Những người lính Mĩ chỉ biết bóp cò, họ còn chẳng nghĩ đến việc chạy trốn hay về nhà. Gia đình người Pháp ở lại Việt Nam cũng như vậy. Họ cũng đang níu kéo một ảo mộng, mãi kẹt lại ở nơi cuối sông đó, không thể thoát ra được bởi tâm trí họ bị ràng buộc bởi quá khứ chiến tranh thất bại, họ sẽ chẳng bao giờ được tự do. Trung tá Kilgore và Đại tá Kurtz cũng mất đi nhân tính của mình như vậy, bởi những thứ họ đã chứng kiến và trải nghiệm, nhưng họ lại như hình ảnh đối lập của nhau với những tư tưởng hoàn toàn trái ngược nhau.
Khi Willard gặp Trung tá Kilgore, một người vô cùng thích lướt sóng, ông vừa cùng quân lính của mình bắt giữ một ngôi làng nhỏ, và đó là một cảnh tượng vô cùng hỗn loạn. Thi thể dân chúng ở khắp mọi nơi, phụ nữ và trẻ nhỏ đang đứng chờ để được chuyển đi. Khi Kilgore xuống chỉ huy và dọn dẹp chiến trường, ông ta đã có những hành động vô cùng thờ ơ, vô cảm, và chúng được ngụy trang dưới lớp vỏ của sự đáng kính. Ông ta định cho một người Việt Nam đang hấp hối uống nước bởi ông ta cho rằng đây là một con người quả cảm và đáng được nhận sự kính trọng từ ông, nhưng ngay sau đó, ông ta lại bị mất tập trung và bỏ quên người lính Việt do ông ta thấy Lance Johnson - một vận động viên lướt sóng nổi tiếng. Kilgore và tiểu đội của ông luôn cố gắng làm ngơ trước thực tế chiến tranh tàn khốc, biến chiến trận trở nên giống quê hương Mĩ nhất có thể, cố gắng xem nhẹ mọi việc xảy ra trong chiến tranh bởi ông tin rằng điều này sẽ giảm thiểu sự tác động tiêu cực của chiến tranh lên tâm trí những người lính.
Kilgore dường như không bị ảnh hưởng bởi chiến tranh nhiều như những người lính khác. Khi tiểu đội của Kilgore đang thả đạn bom từ trực thăng xuống một ngôi làng Việt Nam trên nền nhạc “The ride of the Valkyries", tất cả mọi người đều căng thẳng, trừ ông ta, y dường như đang vừa tận hưởng việc ném bom lẫn âm nhạc. Kilgore còn cho huy động tất cả lực lượng và vũ khí ném bom, tấn công một ngôi làng, khiến rất nhiều người chết, chỉ để ông ta lướt sóng. Kilgore không cố gắng để thắng cuộc chiến này, ông ta đang chiến đấu vì một sự thoát li tưởng tượng để làm dịu đi hiện thực chiến tranh tàn khốc. Kilgore chọn cách biến sự kinh hoàng của chiến tranh thành kẻ thù và đối phó với nó bằng cách biến nơi đây trở nên giống quê nhà, hành xử bình thường, làm ngơ trước hiện thực. Đây chính là thứ khiến Kurtz khinh bỉ quân đội Mĩ.
Khi cuộc tấn công làm ảnh hưởng đến việc Kilgore lướt sóng, ông ta ra lệnh ném bom Napalm. Và ông ta đã nói: “Mày ngửi thấy nó không? Bom Napalm ý. Chẳng thứ gì trên đời này có mùi như thế cả. Tao thích mùi bom Napalm vào buổi sáng.” Ông ta thú nhận, như thể ông cảm thấy xấu hổ khi phải nói ra điều này. Cuộc tấn công bom Napalm tượng trưng cho chiến thắng, nghĩa là cuộc chiến sẽ dừng lại. “Một ngày nào đó, cuộc chiến này sẽ kết thúc", Kilgore nói với vẻ thất vọng. Ông ta thực sự tận hưởng cuộc chiến này. Ông ta, cũng như quân đội Mĩ đã đánh mất đi mục đích ban đầu khi phát động chiến tranh. Họ không chiến đấu để thắng nữa, mà họ cứ kéo dài cuộc chiến và đau khổ, vì không gì cả. Họ chiến đấu để thoát khỏi chiến tranh chứ không phải để kết thúc chiến tranh. Họ tưởng rằng mình không bị ảnh hưởng bởi chiến tranh nhưng thực tế, họ đã lạc lối. Họ làm ngơ trước nỗi kinh hoàng của chiến tranh để không bị ảnh hưởng quá nhiều. Đó là sự vô cảm đáng sợ khiến họ mất đi nhân tính của mình.
Kurtz là đối lập của Kilgore. Ông ta khinh bỉ, ghét bỏ suy tư tưởng của Kilgore và quân đội Mĩ bởi với ông, trong chiến tranh chỉ có hai con đường: một là thắng, hai là chết. Kurtz nói với Willard rằng: “Ta phải làm bạn với nỗi kinh hoàng (của chiến tranh); nếu nó không phải là bạn, thì nó là kẻ thù mà ta phải sợ.” Ông kể cho Willard về thời gian ông còn ở lực lượng đặc biệt, ông cùng binh lính đi tiêm phòng cho trẻ con ở một ngôi làng Việt Nam. Và khi ông quay trở lại, “họ” đã chặt đi tất cả những cánh tay được tiêm phòng. Việc làm này là để gửi đi một thông điệp: “Nếu ta chào đón kẻ thù và nhận hỗ trợ từ chúng thì điều này sẽ xảy ra.” Kurtz lúc đó không thể hiểu nổi tại sao người ta lại có thể hành động cực đoan như vậy, nhưng dần dần ông ta đã ngộ ra rằng những người như vậy sẽ thắng cuộc chiến bởi họ đã làm bạn với nỗi kinh hoàng, họ có thể ra tay với không chút cảm xúc. Đó là thứ Kurtz tin là cần thiết để thắng cuộc chiến và quân đội Mĩ nên có lí tưởng như vậy.
Chẳng có thứ gì hay ho về cuộc chiến này cả, chẳng thể làm giảm sự nghiêm trọng và căng thẳng của chiến tranh. Với đức tin này, Kurtz đã thực hiện những hành vi man rợ như chặt đầu người rồi vứt rải rác trên mặt đất, treo xác chết lên cây,... Những người này, họ đã mất hết nhân tính của mình, hoàn toàn lún sâu vào những tư tưởng sai lệch bởi họ đã nhìn thấy quá nhiều, ảnh hưởng quá nhiều bởi sự tàn khốc của chiến tranh. Đến cuối cùng, Kurtz cho phép Willard được giết ông bởi ông biết cả hai, và tất cả mọi người đều là nạn nhân của cuộc chiến này. Kurtz thực sự đã “chết” từ lâu, ông biết điều đó, và ông muốn chết để chính thức giải thoát sự tồn tại đau khổ của chính mình. Sự kinh hoàng đó có thể đã chấm dứt đối với ông, nhưng chừng nào cuộc chiến còn tiếp diễn, nỗi kinh hoàng đó vẫn sẽ tồn tại. Không chỉ cuộc chiến này, mà là bất kì cuộc chiến nào với mục đích là một con số không tròn trĩnh.
Apocalypse Now, một kiệt tác của điện ảnh, đã cho thấy sự ảnh hưởng đáng sợ của chiến tranh lên tâm trí con người, làm cho họ mất đi nhân tính và trở thành những cái xác không hồn. Trong chiến tranh, tất cả đều là nạn nhân. Chiến tranh đẩy con người qua giới hạn chịu đựng của bản thân, và khi họ đã bước qua ranh giới mong manh đó, sự tồn tại của họ chẳng còn ý nghĩa nữa, họ đã “chết” từ giây phút ấy.
Quỳnh Hương
Comments