The Pianist (2002, Roman Polanski), bộ phim điện ảnh chuyển thể từ cuốn hồi ký của nghệ sĩ dương cầm kiêm nhà soạn nhạc người Do Thái – Ba Lan Wladyslaw Szpilman, không chỉ đề cao nghị lực sống của con người khi đối diện tử thần mà còn bóc trần bộ mặt tàn ác của cuộc diệt chủng Do Thái Holocaust. Có thể xem bộ phim như những lát cắt trong cuộc đời của một con người trong suốt thời kỳ tang tóc ấy. "Cuộc đời" của Szpilman trên màn ảnh không có những cao trào kịch tính như những bộ phim giật gân, chúng là những chuỗi ngày trốn chạy khỏi họng súng của quân đội SS và bằng mọi giá, tìm cách để tồn tại, để sống sót qua một giai đoạn đầy rẫy chết chóc trong lịch sử nhân loại.
Chuyện phim The Pianist bắt đầu vào ngày 1 tháng 9 năm 1939 tại đài phát thanh Warsaw nơi nghệ sĩ dương cầm Szpilman làm việc, quả bom đầu tiên được thả xuống Ba Lan, thổi bùng lên ngọn lửa Thế chiến II ở châu Âu. Sau khi đài phát thanh bị phá hủy bởi bom đạn Đức, Szpilman trở về nhà và biết tin Anh và Pháp đã tuyên chiến với Đức. Anh và gia đình của mình vui mừng tin rằng chiến tranh sẽ sớm kết thúc, không hề hay biết rằng đó mới chỉ là sự khởi đầu của chuỗi ngày đen tối sẽ cướp đi mạng sống của tất cả các thành viên trong gia đình, chỉ còn sót lại một người duy nhất.
The Pianist diễn ra xuyên suốt sáu năm ròng rã của Thế chiến II, với sự kiện khởi đầu là sự chiếm đóng Ba Lan của quân đội Đức. Kể từ đó, điều kiện sống của những người Do Thái, lấy cuộc sống của gia đình Szpilman làm trung tâm, ngày càng trở nên tồi tệ với những điều luật phi lý của Hitler. Các quyền cơ bản của người Do Thái dần bị loại bỏ: họ chỉ được phép giữ một lượng tài sản nhất định trong nhà, không được phép đi trên vỉa hè mà phải bước đi dưới rãnh nước, không được vào nhà hàng hay thậm chí là ngồi ghế trong công viên. Những người Do Thái bị buộc phải đeo băng tay in hình ngôi sao David để “phân loại với nhóm người thượng đẳng hơn” và cuối cùng, họ bị cách ly khỏi những nhóm người còn lại bằng cuộc lưu chuyển tới khu ổ chuột dành cho người Do Thái.
Người Do Thái không được coi như con người thật sự mà như một thứ gì cần được diệt trừ theo cách tàn ác và dã man nhất. Cuộc sống trong khu ổ chuột ngày càng xuống cấp, hàng loạt dân thường chết đói trên vệ đường, những con người khốn khổ phải nhảy múa mua vui theo lời một tên lính Đức, và đỉnh điểm là những cuộc giết chóc trong đêm – một toán lính ập vào và tàn sát cả gia đình. Từng nhóm hàng vạn người bị tách ra để đưa tới những trại thiêu xác và trại tập trung; trong lịch sử, điều này đã dẫn tới sự thiệt mạng của hàng triệu người Do Thái. Cũng chính tại đây, Szpilman bị tách ra khỏi gia đình mình, được cứu sống bởi một người quen và bắt đầu chuỗi ngày lẩn trốn khốn khổ.
Bộ phim xoáy sâu vào những cảnh tượng thương tâm với xác chết chất đầy trên phố, những tên lính Đức sẵn sàng cán xe qua nạn nhân và nhất là hiện thực cuộc sống khốc liệt của những người Do Thái. Có người sẵn sàng nằm bò ra đất để liếm chỗ thức ăn sau khi bị hất đổ, có những người đàn bà đã trở nên loạn trí vì mất chồng, mất con với những tiếng than khóc ám ảnh tâm trí người xem. Cái chết và sự mất mát có thể xảy tới bất cứ lúc nào luôn đè nặng trái tim con người khốn khổ như một áp lực vô hình.
Khi được đưa tới một nơi ẩn náu mới và được hỏi rằng “Ở phía bên này bức tường cảm giác an tâm hơn phải không?”, Szpilman chỉ đáp lại rằng “Đôi lúc, tôi không biết mình thuộc về nửa nào của bức tường nữa”. Cái chết hiện diện ở khắp mọi nơi, dù là trong khu ổ chuột, ở trại lao động hay những căn nhà trú ẩn Szpilman được đưa tới. Không có nơi nào là an toàn thực sự: những người Do Thái còn sống sót như anh sẽ luôn bị truy lùng và xử tử dã man, chừng nào chiến tranh còn chưa kết thúc.
Tội ác của quân đội SS đã đẩy Szpilman vào cảnh khốn cùng. Anh sống đơn độc, trở nên gầy rộc bởi đói ăn và thậm chí cận kề cửa tử khi bị buộc phải ăn những lát khoai tây thối còn sót lại. Khi nơi ẩn náu cuối cùng bị phá hủy bởi bom đạn, Warsaw bị san phẳng, anh trốn chui lủi trong những căn nhà đổ nát và ăn mọi thứ mình tìm được để giữ lấy mạng sống của mình. Giữa hoàn cảnh ấy, có thể nói rằng những gì đã giúp Szpilman sống sót là một nghị lực phi thường, sự may mắn và lòng tốt ở những con người anh đã gặp trên hành trình của mình. Đó là những người đồng nghiệp cũ tại đài phát thanh, những người lao động trong trại tập trung và cả một người lính Đức đã cung cấp lương thực cho anh trong những ngày cuối cùng của cuộc chiến.
The Pianist đã vạch trần bộ mặt tàn ác của cuộc diệt chủng Do Thái trong Thế chiến II. Bộ phim là hành trình cầm cự từng giây từng phút của Szpilman, như mọi người Do Thái khác, để cố bảo toàn mạng sống của mình. Nó là một cuộc lẩn trốn, trốn chui trốn lủi dưới sự áp bức của tội ác diệt chủng; và Szpilman, cũng như đạo diễn Roman Polanski – ông đã trốn thoát khỏi khu trại Do Thái sau cái chết của mẹ mình, đã trở thành những người sống sót.
“Bằng cách khắc họa Szpilman như một người sống sót chứ không phải một chiến binh hay một người hùng – một người làm tất cả mọi thứ để có thể cứu lấy chính mình, anh ta có thể đã bỏ mạng nếu không gặp may mắn và lòng tốt của những người không phải Do Thái – tôi tin rằng Polanski đang ngẫm lại những cảm xúc sâu kín nhất của chính mình: ông đã sống sót, nhưng mẹ của ông đã bỏ mạng và sự thật ấy cứa ra một vết thương không bao giờ có thể lành lại được.” (Nhà phê bình điện ảnh Roger Ebert).
(Khánh Linh)
Comments